Rezerwat geologiczny "Węże"
Rezerwat geologiczny "Węże" (w granicach parku) utworzony w 1972 roku. Powierzchnia 20,74 ha. Ochronie poddano wapienny ostaniec, góra "Zelce", najdalej na północ wysunięty fragment skalnego krajobrazu Jury Krakowsko - Wieluńskiej, z systemem 10 jaskiń krasowych, wieloma innymi różnorodnymi zjawiskami krasowymi, a także najbogatszymi w tej części Jury stanowiskami roślinności wapieniolubnej, w tym murawy naskalne, szczelinowy zespół paproci, a także murawy kserotermiczne. Znajdują się tutaj cenne stanowiska paleontologiczne kopalnej lądowej fauny pliocenu. Góra "Zelce" położona jest na lewym brzegu rzeki Warty, około 7 km na południowy zachód od Działoszyna. Wysokość względna w stosunku do doliny Warty wynosi około 45 m. Jej kształt jest wydłużony z północnego wschodu na południowy zachód. Oś dłuższa tej formy osiąga około 700 m, krótsza około 300 m. Obszar ten budują dwa typy wapieni: skaliste i płytowe. Powierzchnia szczytowa góry jest prawie płaska. Urozmaicają ją tylko niewielkie kulminacje wapieni skalistych, tworzących pola lapiazowe. W obrębie góry "Zelce" zidentyfikowano dziesięć jaskiń, które występują wzdłuż dłuższej osi wzgórza i na jego północnym stoku. Jaskinie rozwinęły się w wapieniach skalistych lub na ich kontakcie z wapieniami płytowymi (Papińska, 2001).
Rezerwat przyrody "Dąbrowa w Niżankowicach"
Rezerwat leśny "Dąbrowa w Niżankowicach"(w granicach parku) utworzona w 1983 roku. Powierzchnia 102,81 ha. Obiektem ochrony jest naturalna kwaśna dąbrowa trzcinnikowa (Calamagrostio-Quercetum petraeae) i dąbrowa świetlista (Pontentillo albae-Quercetum) z rzadkimi na niżu roślinami i 130 letnim drzewostanem dębu bezszypułkowego (Quercus petraea) na rodzimym stanowisku. Często występuje tu: konwalia majowa (Convallaria majalis, konwalijka dwulistna (Maianthemum biofolium), dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans), koniczyna dwukłosowa (Trifolium alpestre), zawilec gajowy (Anemone nemorosa).
Rezerwat przyrody "Bukowa Góra"
Rezerwat leśny "Bukowa Góra",(w granicach parku) utworzony w 1959 roku o powierzchni 1,06 ha jest rezerwatem ścisłym. Teren rezerwatu jest nierówny, podzielony na niewielkie pagórki, dolinki i zagłębienia, z których największe znajduje się w południowo - wschodniej części rezerwatu. Stanowi ono niszę źródliskową wypełnioną wodą, w której widoczne są pulsujące źródełka. Podłoże tego terenu stanowią bezstrukturalne piaski z głazikami, miejscami lekko zaglinione. Na tym podłożu wytworzyła się gleba brunatna bielicowana o składzie mechanicznym piasków gliniastych. Flora rezerwatu oceniana jest na ponad 73 gatunki roślin naczyniowych. Największą wartość przyrodniczą rezerwatu stanowią pomnikowe przestoje buka pospolitego w liczbie 21 okazów o obwodach pni ponad 3 m (od 221 do 343 cm), w tym trzy pnie pozbawione są koron (wiatrołomy), ponadto doliczono się około 15 mniejszych okazów (obwód od 82 do 163 cm). W rezerwacie dominuje uboga i silnie zniekształcona postać kwaśnej buczyny niżowej z udziałem m.in. kosmatki bladej. Tylko na dnie zagłębień i wzdłuż cieków spotykane są fragmenty roślinności związanej z siedliskami o podwyższonej wilgotności, a są to: niezapominajka błotna (Myosotis palustris), skrzyp leśny (Equisetum silvaticum), narecznica krótkoostna (Dryopteris spinulosa), narecznica samcza (Dryopteris filix-mas), wietlica samicza (Athyrium filix-femina).
Rezerwat geologiczny "Szachownica"
Rezerwat geologiczny "Szachownica",(w granicach otuliny) utworzony w 1978 roku. Powierzchnia 12,70 ha. Rezerwat chroni wapienne wzgórze, "Krzemienną Górę", porośniętą kwaśną buczyną niżową (Luzulo pilosae-Fagetum), profil geologiczny oraz wielki system korytarzy proglacjalnej jaskini "Szachownica", o długości korytarzy ponad 1000 metrów - drugie w Polsce pod względem liczebności zimowe miejsce hibernacji dziesięciu gatunków nietoperzy. W ścianach jaskini odsłaniają się liczne skamieniałe zwierzęta budujące jurajskie skały: amonity, belemnity, nagromadzenia gąbek, a także struktury stromatolitowe i inne. Jaskinia jest młoda, pozbawiona nacieków, o bardzo świeżym wyglądzie, rozwinięta na poziomie dopływu wód i należy do grupy jaskiń proglacjalnych.
Długość jaskini "Szachownicy I" wynosi 600 m ( w tym korytarze naturalne 350 m), natomiast "Szachownicy II" 200m. Otwór wejściowy leży w Wapiennikach, w gminie Lipie, w woj. częstochowskim, na "Krzemiennej Górze", na wysokości 215 m. npm. Poznanie systemu jaskiń "Szachownicy" zawdzięczamy A. Wierzbowskiemu, który natrafił nań w 1972 roku; on też zaproponował nazwę. Wzgórze wraz z systemem jaskiń zostało w 1978 r. uznane za rezerwat przyrody pod nazwą "Szachownica". System jaskiniowy "Szachownicy" został odsłonięty w trakcie eksploatacji kamienia. Wyrobisko kamieniołomu przecina "Krzemienną Górę" w kierunku północ - południe na długości 150 metrów, pasem szerokości 50 metrów. Eksploatacja spowodowała zniszczenie znacznej części korytarzy. Można sądzić, że długość jaskini (w stanie pierwotnym - jednej) musiała znacznie przekraczać 2 kilometry. W chwili obecnej znajduje się tu pięć oddzielnych jaskiń, które dla łatwiejszego rozróżnienia oznaczono kolejnymi numerami od I do V.
Największą z nich jest "Szachownica I", o długości korytarzy 600 metrów. "Szachownica II", położona w zachodniej ścianie kamieniołomu, liczy 200 metrów długości. Pozostałe (III - V) to małe fragmenty systemu w południowej części kamieniołomu. Do jaskiń prowadzi 12 otworów usytuowanych w ścianach kamieniołomu oraz pionowa studnia z wierzchowiny. Naturalne korytarze systemu "Szachownicy" mają przebieg poziomy. Ich przekrój poprzeczny przeważnie przypomina soczewkę, niekiedy z wyraźnie zaznaczoną rynną denną. Korytarze przecinają się pod kątem zbliżonym do prostego, tworząc oryginalną siatkę - stąd nazwa jaskini. System szerokich korytarzy w "Szachownicy I" powstał w wyniku podziemnej eksploatacji kamienia w korytarzach jaskini. Ta forma wydobycia umożliwiała uzyskanie materiału bez konieczności zdejmowania nadkładu. Intensywne prace przekształciły duży fragment jaskini w szerokie na 10-15 metrów korytarze, przez co znaczna cześć próżni (łącznie 250 metrów korytarzy) zatraciła całkowicie pierwotny charakter. Eksploatacja trwała tutaj do roku 1962 . Jedyną występującą w systemie "Szachownicy" formą naciekową są niewielkie grzybki. Dno sal i korytarzy w częściach poszerzonych przez eksploatacje pokryte jest dużymi blokami i gruzem wapiennym. W częściach naturalnych miejscami występuje namulisko piaszczyste. "Szachownica" utworzona została przez wody topniejącego lodowca (jaskinia proglacjalna). W systemie "Szachownicy" stwierdzono świeże obrywy skał oraz wyraźne ugięcia ławicy stropowej w sztucznie powstałych korytarzach. Niewielki nadkład, wymarzanie - stwarzają niebezpieczeństwo odpadania bloków skalnych od stropu. Wejście do "Szachownicy II" jest zerodowane do tego stopnia, iż przypomina niedbale poukładaną konstrukcje z klocków. Oparcie lub otarcie się o nią powoduje kamienną lawinę. Należy więc zachować dużą ostrożność w czasie zwiedzania. W jaskini stwierdzono masowe zimowanie nietoperzy (Gorny, Szelerewicz, 1986).
Rezerwat leśny "Stawiska"
Rezerwat leśny "Stawiska", (w granicach otuliny) utworzony w 1959 roku. Powierzchnia 6,35 ha. Położony jest w obszarze równinnym lekko zagłębionym wypełnionym w znacznej części namułami holoceńskimi, złożonymi z piasków drobnoziarnistych, mułkowatych lub ilastych z domieszką części organicznych. Cały ten obszar - silnie podmokły - pokryty jest siecią strug i rowów, które otaczają oraz przecinają teren rezerwatu. Florę rezerwatu oceniono na 115 gatunków roślin naczyniowych i około 15 gatunków mszaków. Brak tu gatunków rzadkich i prawnie chronionych, są spotykane natomiast częściowo chronione: ˇ przytulia wonna (Galium odoratum), ˇ pierwiosnek lekarski (Primula veris).
Występuje tu również duża grupa krzewów ozdobnych, co świadczy o parkowej przeszłości tego obiektu. Są to m.in.: bez czarny (Sambucus nigra), kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum), robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), czeremcha amerykańska (Padus serotina), porzeczka czarna (Ribes nigrum).
Najcenniejsza jest tu jednak kolekcja pomnikowych okazów dębów szypułkowych. Składa się ona z 75 okazów, w tym 7 o obwodach pni od 370 do 674 cm.
