„Strasna zaba”
Konstanty Ildefons Gałczyński
Pewna pani na Marsałkowskiej
kupowała synkę z groskiem
w towazystwie swego męza, ponurego draba;
wychodzą ze sklepu, pani w sloch,
w ksyk i w lament: – Męzu, och, och!
popats, popats, jaka strasna zaba!
Nadeszła wiosna, a wraz z nią z uśpienia budzi się przyroda. Wyznaczony precyzyjnym zegarem biologicznym rytm zachowań powoduje, że dla wielu gatunków zwierząt wraz z nadejściem wiosny nadchodzi okres rozrodu. Pora godowa wśród naszych zwierząt, w sposób najbardziej gwałtowny i masowy przebiega u płazów.
Zjawiska z nią związane występują na wielką skalę, począwszy od wędrówek do wód, a skończywszy na złożeniu skrzeku. Wielu z nas spotkało się zapewne z wędrującymi przez jezdnię płazami lub widziało stawiki z tysiącami jaj. Warto przyjrzeć się porze godowej i zachowaniom godowym wspomnianych zwierząt, aby zrozumieć ich potrzeby i zarazem zachwycić się pięknem ich samych i specyfiką ich zachowań.
Jako pierwsze z naszych krajowych płazów gody odbywają żaby trawne. Podobnie jak żaba moczarowa i żaba dalmatyńska, należą one do tzw. grupy żab brunatnych, a nazwa ta bierze się od koloru ich skóry. Żaba trawna jest największą spośród krajowych żab tej grupy. Gatunek ten ma budowę krępą, pysk szeroki, krótki i tępy. Nogi tylne długie i silne, zdolne do wykonywania dalekich skoków, zaś błony pławne spinające palce tylnych nóg słabo rozwinięte. Żaba trawna dzięki dużej ilości chromatoforów ma ogromną zdolność przystosowania swego ubarwienia do środowiska. Pod tym względem mogą z nią konkurować tylko rzekotki drzewne. Grzbiet żaby trawnej przybiera różne odcienie brązu z ciemnymi plamami. Ciemne plamy występują również na skroniach (na obu bocznych powierzchniach głowy, od nozdrza poprzez oko, aż do nasady ramienia). Oprócz nich, za głową znajduje się plama kątowa w kształcie odwróconej litery „V”, oraz poprzeczne pasy na tylnych nogach. Powierzchnia brzuszna żaby jest ciemna, zwykle żółta lub kremowa, silnie nakrapiana. Okres odrętwienia zimowego żaby trawnej, w który zapada na początku października, kończy się z początkiem marca. Natychmiast po wybudzeniu się, żaby rozpoczynają wędrówkę do małych i średnich zbiorników wodnych, często do okresowych rozlewisk o płytkiej wodzie. Wędrówki trwają średnio kilka dni, wtedy można spotkać wiele żab w stanie ampleksus*
przemieszczających się gromadnie. Po osiągnięciu celu, jeśli panuje odpowiednia temperatura (powietrza ok. 5 stopni C, wody 6 stopni C), żaby intensywnie godują. Samce siedząc w płytkiej wodzie nawołują samice chóralnym śpiewem. Samica składa 1 kłąb skrzeku (zawierający 820-3400 jaj), często w najpłytszych częściach zbiorników. Na ogół skrzek wielu samic łączy się w jedną wielką galaretowatą masę.
Wszystkie występujące w Polsce żaby, w tym brunatne podlegają ochronie gatunkowej. Należy także zaznaczyć, że skrzek i kijanki są też prawnie chronione. Pamiętajmy, że żaby są cennym elementem biocenozy, ograniczają ilość szkodników, w tym szczególnie nielubianych przez nas komarów. Żaby mają stosunkowo wielu wrogów. Chętnie zjadane są przez lisy, jeże, kuny, wydry, borsuki oraz węże. Nie gardzą nimi także ptaki drapieżne, np. bociany czy sowy, o czym świadczą liczne żabie kości znajdowane w wyplówkach. Skrzek, kijanki i młode osobniki są chętnie zjadane przez ryby i większe płazy. Żaby trawne, zanim osiągną cel swojej podróży, przemierzają często kilka kilometrów. Ich szlaki przecinają drogi i autostrady i mimo budowania specjalnych przejść pod ruchliwymi ulicami, wiele żab wciąż ginie pod kołami samochodów. Powinniśmy, więc uważać i w przypadku zauważania żab na drodze starać się ich nie rozjeżdżać.
*Ampleksus (łac. amplexus – "uścisk") – odruch płciowy występujący u płazów bezogonowych. Jest to pozycja niezbędna do złożenia jaj przez samicę i wyrzucenia nasienia do wody przez samca. Ampleksus jest czynnością długotrwałą, może czasem trwać kilka godzin. W tym czasie zazwyczaj inne samce próbują zrzucić samca znajdującego się na samicy. Czasami spotyka się ampleksus zbiorowy, gdy do jednej samicy przyczepiają się dwa, lub więcej samców. Szczególnie często zdarza się to u żaby trawnej i ropuchy szarej. Często podczas takiego zbiorowego ampleksusu samica ginie.
Ciekawostka:
Zwierzęta również odczuwają przesilenie wiosenne. Okresowe upośledzenie sprawności występuje zwłaszcza w okresie przedwczesnych wyższych temperatur oraz wahań wilgotności i ciśnienia powietrza. Wtedy zmęczenie dopada również małe zwierzęta, takie jak żaby i ropuchy. Nawet jeśli wydostały się już ze swoich kryjówek i przygotowują się do godów, potrafią ponownie się zakopać i zapaść w krótkotrwałe odrętwienie. Dzieje się to właśnie podczas pierwszych wiosennych słonecznych dni, po których często następuje oziębienie. Obniżenie czujności podczas wiosennego przesilenia nie musi wiązać się z większym ryzykiem schwytania tych zwierząt przez drapieżniki. Bowiem te drugie są również ogarnięte wiosenną niemocą.
Oprac. A. Czarnołęcka
